روزنامه همدلی
1397/06/10
16 سال می‌گذرد از روز پروازِ دردناک فرهاد مهراد پروازی که دوستدارانش باور ندارند
تو مُردی؟!رضا نامجو- یکی از نوآورانِ زمانه خویش بود، موسیقی ایران خلاصه می شد در آوازهای اصیل ایرانی، مردم دَم می گرفتند با چهچه های «ایرج» و «گلپا» اما فرسنگ ها دورتر در اروپا، ولوله ای بر پا بود، جوان هایی به پا خاستند و موسیقی نوینی را پایه ریزی کردند، حرف از «راک اند رول» بود، «بیتلز» و «الویس پریسلی» حکمرانی می کردند بر بلندای موسیقی. موجش به ساحلِ ایران هم رسید، تحت تاثیر قرار داد موسیقی اش را، کم کم ژانری در موسیقی ایران شکل گرفت که نامش را «پاپ» گذاشتند، می‌گویند یکی از بنیان گذارانش است؛ فرهاد مهراد. همراه با فریدون فروغی، نامش به یادگار مانده از آغاز جریانی نو، ابتدا انگلیسی می‌زد و می‌خواند، گیتارش را در دست می گرفت، چشمانش را می بست و فریاد می زد اعتراضش را؛ اعتراضی که بغضش بعدها در واژگان فارسی ترکید، گزیده کار بود، هر چه به دستش می رسید را نمی خواند، به همین دلیل کمتر قطعه ضعیف دارد، از «وحدت» بگیر تا «مرد تنها»، «جمعه»، «آیینه‌ها»، «خسته»، «اسیر شب»، «هفته خاکستری»، «شبانه»، «گنجشکک اشی مشی»، «کودکانه»، «سقف»، «آوار»، «نجواها»، «کوچ بنفشه‌ها» و «برف» هر یک ماندگارند در حافظه موسیقایی مردمش. نزدیک به 16 سال صدایش خاموش بود، مانند بسیاری از هم نسلانش، هجرت را تنها راه نجات ندید، ماند در خاک وطنش به امید روزی که دوباره بخواند که خواند؛ آلبومی داد به نام «برف»، می خواست آلبوم دیگری ضبط کند به نام «آمین» اما فرشته مرگ، مهلتش نداد، بیمار شد، کبدش سرِ سازگاری نداشت، هپاتیت سی در وجودش رخنه کرد و نفسش را گرفت، قبل از آن که شصتمین بهار زندگی را جشن بگیرد، هر چند زندگی اش رنگ و بوی پاییز داشت و کمتر لبخند بهار را در ثانیه هایش احساس کرد. نهم شهریور ماه 1381، سالروز درگذشت فرهاد مهراد است؛ مردی که نامش در موسیقی ایران زمین جاودانه خواهد ماند.
فرهاد مهراد از دریچه نگاه بهروز غریب‌پور
دستِ منت بر سرش نبود
غم بی‌انتهای فرهاد تکرار ناپذیر است
پخش ترانه‌ای اجتماعی و اعتراضی از گرامافون یک صفحه‌فروشی نزدیک به سینما کسری در روزهای منتهی به انقلاب، او را مجذوب صدای فرهاد مهراد کرد، تا جایی که سال‌ها بعد در تئاتری از ترانه «جمعه» برای به تصویر کشیدن روزهای غم زده و تاریک دوران حکومت شاه استفاده کرد. بهروز غریب‌پور، کارگردان شناخته‌شده تئاتر معتقد است حساب فرهاد را باید از دیگر خوانندگان موسیقی پاپ و راک ایران جدا کرد چرا که او در فضایی متفاوت می‌زیست و بی‌توجه به تعلقات دنیوی تنها به ارائه کاری شریف می‌اندیشید. شاید کمتر کسی بداند که فرهاد کتابخانه‌ای بزرگ در منزلش داشت اما غریب‌پور از قرآن و مثنوی موجود در قفسه‌های کتابخانه‌ای می‌گوید که فرهاد مهراد از تمام‌شان نت برداشته و دانشی‌را که فرا گرفته بود به مخاطب منتقل می‌کرد. با بهروز غریب‌پور هم‌کلام شدیم تا از فرهاد مهراد، تاثیرش بر موسیقی ایران و وجوه کاری و شخصیتی او بگوید. گفت‌وگوی ما با این کارگردان تئاتر را در ادامه می‌خوانید:
نام فرهاد مهراد در تاریخ موسیقی ایران به عنوان خواننده ای مطرح بوده که به مفاهیم اعتراضی در آثار خود می‌پرداخت. فکر می‌کنید چه المان‌هایی فرهاد را از دیگر خوانندگان هم‌نسل خود متمایز می‌کرد؟
حساب فرهاد را باید از تمام خوانندگان پاپ دهه چهل و پنجاه جدا کنیم و با دیدی متفاوت به او بنگریم. اولین تفاوت جایی نمود پیدا می‌کند که متوجه می‌شویم فرهاد برخلاف بسیاری از موزیسین‌های زمانه خود علم فراوانی داشت و علاوه بر زبان فارسی به زبان‌های دیگر از جمله انگلیسی مسلط بود. فرهاد مهراد کتابخانه بزرگی در منزل داشت که کتاب‌های بسیاری را در خود جای داده بود. شاید تصور شود این کار تنها جنبه نمایشی داشته و شاید فرهاد اصلا به سراغ این کتاب‌ها هم نرفته است اما من این فرصت را داشته‌ام که کتاب‌های فرهاد را ببینم و ورق بزنم. نکته‌ای که به شدت توجه من را جلب کرد نت‌برداری فرهاد از تمام کتاب‌های موجود در کتابخانه بود. یعنی او تک تک این کتاب‌ها را خوانده و زیر مواردی که برایش جالب و مهم بوده‌اند، خط کشیده بود. این دانش و تعمق را می‌توان در آثار فرهاد شنید و لمس کرد. ترانه‌های فرهاد به دل می‌نشستند و در خاطره‌ها می‌ماندند چون او با دقت فراوانی کلمات را ادا کرده و عاطفه، خشم، احساس، درد و عشق موجود در واژه‌ها را به مخاطب منتقل می‌کرد.
فرهاد خواننده‌ای بود که کارش را با راک اند رول آغاز کرد و حتی در ابتدا به زبان انگلیسی می‌خواند. چه شد که او به یک باره به سمت و سوی موسیقی ایرانی گرایش پیدا کرد؟
سبک کاری فرهاد کاملا بر موسیقی غربی بنا شد و همان‌طور که اشاره کردید کارهای ابتدایی او به زبان انگلیسی بود اما رگ و ریشه فرهاد در موسیقی ایرانی بوده است. فرهاد مهراد فقط یک خواننده محسوب نمی‌شد بلکه به معنای واقعی کلمه هنرمند بود. از آنجایی بر کلمه هنرمند تاکید دارم که هنرمند باید درک صحیحی از زمانه خود داشته باشد. برخی از اهالی هنر به درستی بر این باور هستند که یک هنرمند زمانی می‌تواند صدای مردم خود باشد که میان مردم زندگی کرده و دردهای‌شان را با جان و دل احساس کند تا بتواند اثری را ارائه دهد که مصنوعی نبوده و مورد پذیرش قرار بگیرد. فرهاد مهراد هیچ‌گاه از وطنش جدا نشد و مانند بسیاری از ستاره‌های موسیقی دوران خود ایران خود را رها نکرد، به همین دلیل مردم با کارهایش همذات‌پنداری می‌کردند.
اشعار و ملودی‌های آثار فرهاد کاملا به سلیقه خودش انتخاب می‌شد؟
دقیقا همین‌طور است؛ چون فرهاد پس از کسب شهرت و محبوبیت اسیر زرق و برق دنیا نشد و رنگ اسکناس‌های وسوسه‌کننده، او را به سمتی نبرد ،که هر چه را به دستش می‌دهند، بخواند. این‌گونه نبود که به صرف درآمد بیشتر به سلیقه کوچه و بازار توجه کند یا هر چه سرمایه‌گذارها یا مدیران کاباره می‌خواهند را بخواند. وقتی یک هنرمند مانند طلا پاک باشد دیگر دست منتی را بر سر خود احساس نمی‌کند. به همین دلیل تاکید کردم که باید با نگاهی متفاوت به فرهاد و آثارش نگریست. وقتی کارنامه هنری فرهاد مهراد را ورق بزنیم به نام شاعران بزرگی مانند مهدی اخوان ثالث و محمدرضا شفیعی کدکنی برمی‌خوریم؛ شاعرانی که کمتر خواننده‌ای در موسیقی پاپ و راک به سراغ اشعارشان رفته است. فرهاد به جان کلام توجه داشت و به صورت سطحی به بحث شعر و ترانه نگاه نمی‌کرد.
فرهاد را می‌توان جزو اولین خوانندگان سیاسی ایران به شمار آورد؟
من نمی‌توانم در این باره نظر بدهم اما بهتر است از تعریف و واژه دیگری به جای کلمه سیاسی استفاده کنیم. به نظر من فرهاد یک خواننده معاصر بود. خواننده و به معنای بهتر هنرمند، نباید به اتفاقات زمانه خود بی‌توجه باشد و به تعبیر بهتر باید جامعه خود را به طور کامل بشناسد. یک هنرمند واقعی، هنرمندی است که وقتی به آثارش نگاه می‌کنید یا گوش می‌دهید، بتوانید تصویری از دورانی که در آن می‌زیسته را تصور کنید. به نظر من آثار فرهاد دقیقا چنین تصویری را ارائه می‌دهد و شما با گوش کردن به کارهایش می‌توانید به چنین تصویری دست پیدا کنید. بسیاری فرهاد را به عنوان خواننده‌ای معرفی می‌کنند که اعتقادت مذهبی نداشته یا برخلاف خوانندگان موسیقی سنتی ایرانی علاقه‌ای به اشعار کهن ایران زمین نداشته است. در حالی که وقتی کتاب‌های کتابخانه فرهاد را نگاه می‌کردم با قرآن، نهج‌البلاغه و مثنوی معنوی مولانا روبرو شدم که نت‌برداری‌هایی از هر یک در کتاب‌ها وجود داشت و نشان می‌داد آثار فرهاد از اعتقاداتی راسخ، ارادتی قلبی و دانشی عمیق نشات می‌گرفت. همان‌طور که گفتم بهتر است از واژه اجتماعی و تا حدی اعتراضی برای فرهاد استفاده کنیم. در میان آثار او شاید نتوان کاری را یافت که از نظر ملودیک یا شعری ضعیف باشد چون فرهاد مهراد دقت وسواس‌گونه‌ای در انتخاب اشعارش داشت.
برخی از دوستداران فرهاد، بخشی از علاقه خود را فارغ از بحث موسیقی به وجوه شخصیتی او مرتبط می‌دانند. در این باره چه نظری دارید؟
فرهاد برخلاف بسیاری از ستاره‌های موسیقی زمانه خود ساده‌زیست بود و زندگی اشراف‌گونه‌ای نداشت. می‌دانم که فرهاد به هیچ عنوان میلی به مال دنیا نداشت و اصلا مسائل مالی را در درجه اولویت قرار نمی‌داد و تنها به دنبال ارائه اثری شریف بود. به همین دلیل پس از گذشت بیش از چهل سال همچنان با احترام از آثارش یاد میشود و می‌بینیم جوانانی متولد دهه هفتاد و حتی هشتاد که بسیار از دغدغه‌ها و اندیشه‌های فرهاد دور بوده‌اند، به کارهایش گوش می‌سپارند. صدای رسا و زخمی، ادای شیوای کلمات و غم بی‌انتهایی که هیچ کسی پس از او نتوانست حتی تقلیدش کند، دیگر تکرار نخواهد شد.
خود شما هیچ وقت مخاطب آثار فرهاد بوده‌اید؟
بله، اتفاقا به آثار فرهاد بسیار علاقه داشتم و حتی در یکی از نمایش‌هایم از ترانه «جمعه» استفاده کردم. خاطره‌ای از این ترانه در ذهن من حک شده که هیچ‌گاه از خاطرم پاک نمی‌شود. در هر محفل و مصاحبه‌ای که صحبت از فرهاد شده، این خاطره را تعریف کرده‌ام. روزی از صفحه فروشی نزدیک به سینما کسری می‌گذشتم. قرار بود شاه مخلوع از سفری خارجی به ایران برگردد که دیدم صاحب صفحه فروشی ترانه فرهاد را از گرامافون پخش کرد. ترانه «جمعه» با تصویری از خیابان‌های دهه پنجاه تهران در ذهنم حک شده و صدای فرهاد ناخودآگاه من را به یاد ابهت از دست رفته حکومت پیشین می‌اندازد. به تصویرسازی آثار هنرمند از دوران زندگی‌اش اشاره کردم. زمانی که از ترانه «جمعه» در نمایش «2342 روز بعد» بهره بردم، به دنبال ارائه تصویری از روزهای غم زده و تلاش مردم ایران برای دستیابی به آینده ای بهتر بودم و اعتقاد داشتم صدای فرهاد بهترین راه برای رائه این تصویر است.
سایر اخبار این روزنامه
«همدلی» رخدادهای برجسته بین المللی درباره ایران را از نگاه وزیرامورخارجه بررسی می‌کند
گزارش «همدلی» از ارزیابی وضعیت صنعتی به نام «خودرو » در ایران که قدمتی 50 ساله دارد
نخستین کنسرت خیابانی را معتمدی برگزار کرد
«همدلی» از اعتراض مردمی و همراهی مسئولان برای بر هم زدن عروسی یک دختر 9 ساله در مشهد گزارش می دهد
«همدلی» تحلیل های موجود داخلی و خارجی در مورد موج دوم تحریم های تحمیلی علیه ایران را ارزیابی کرد
رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار رئیس جمهور و اعضای هیات دولت: دولت باید اقتصاد را مدیریت کند
16 سال می‌گذرد از روز پروازِ دردناک فرهاد مهراد پروازی که دوستدارانش باور ندارند
فروزان آصف نخعی تفاوت های سیاست‌گذاری های ایران با ترکیه و چین
بازتاب نگاه «میر»
به مناسبت اعیاد سعید قربان و غدیرخم؛ موافقت رهبر معظم انقلاب با عفو یا تخفیف مجازات تعدادی از محکومان
فرمانده کل ارتش تاکید کرد آسمان ایران در حصار امنیت قرارگاه پدافند هوایی ارتش
علیرضا سلیمی نماینده مجلس: منابع رسمی درباره ارائه خدمات جنسی به زائران مشهد، گزارش دهند
