روزنامه آرمان امروز
1397/06/03
جامعه آنارشیک و منطق عملکرد برای توسعه اجتماعی ایران
جامعه در معنای ساده یعنی مجموعه‌ای از افرادی که در یک تعامل متقابل با یکدیگر قرار دارند. پیش از این در معنای جامعه، جغرافیا و تاریخ مشترک نیز نهفته بود. به عبارتی، اندیشمندان کلاسیک، جامعه را مجموعه افرادی که در جغرافیا و تاریخ مشترک زندگی می‌کردند، مد نظر قرار می‌دادند. فارغ از اینکه امروزه به چه میزان تاریخ در شکل دادن یک جامعه حائز اهمیت است، اما به جرأت می‌توان نقش جغرافیایی مشترک و معین را در ترسیم جامعه کمرنگ تلقی کرد. بدین معنی که، یک جامعه در تعامل و تبادل نشانه‌ای متقابل معنا پیدا می‌کرد و بدون تردید در جهان کلاسیک این نوع تعامل متقابل امکان‌پذیر نبود، مگر اینکه در کنار یکدیگر و سرزمین معین قرار می‌گرفتند. اما اکنون سطح تعاملات به گونه‌ای است که مرزهای جغرافیایی تعیین کننده تعامل، نشانه نیستند و جوامع مختلف بر اساس تشابه نشانه‌ای مانند جامعه دفاع از حقوق زنان در ابعاد فرا جغرافیایی شکل می‌گیرد. با تمام این وجود می‌توان از لحاظ ساختاربندی اجتماعی با توجه به نوع تعامل ارتباطی از سه نوع جامعه کلاسیک(سنتی)، مدرن و پسامدرن سخن گفت. تفاوت این سه نوع جامعه، در نوع ارتباط که در سنتی بر اساس خویشاوندی و تعامل چهره به چهره اعضا در ساخت قومی مشخص بود، مدرن که بر مبنای توسعه صنعتی و ابزارهای ارتباطی چون رسانه، روزنامه، احزاب و غیره قرار داشت و جامعه پسامدرن که بر اساس تعامل نشانه‌های مجازی واقع هستند. جامعه ایران امروزی ترکیبی از این سه نوع ایده‌آل اجتماعی است، با تمام این وجود نوعی تنش ساختاری با توجه به ترکیب این الگوهای اجتماعی نیز باعث ایجاد ساختاری آنارشیک گونه که در آن هیچ کدام از ساختارهای مورد نظر به سطح هژمونی نرسیده‌اند وجود دارد. به عبارت بهتر، جامعه کنونی فاقد الگوی معین رفتاری بر اساس فراروایت و نظم معنای هر کدام از این الگوهای ایده‌آل است. به زبان ساده یعنی اینکه هیچ نوع تبعیت مطلق از ریش سفید، احزاب و نظم تعاملی ساخت اجتماعی وجود ندارد. یک اینچنین وضعیتی را به خوبی می‌توانیم در الگوها و رفتارهای اجتماعی پیرامون خود شاهد باشیم. نکته‌ای که اکنون در این وضعیت حائز اهمیت است، منطق عملکرد اجتماعی در آن است. به نظر می‌رسد که الگوهای حاکم رفتاری به‌دلیل کثرت در ابعاد جامعه و ترکیب‌های اجتماعی به شدت در حال افول و نوعی منطق تعاملی غیرحاکم در حال ظهور است. بدین معنی که در صورت افول نظم حاکم رفتاری و معنایی که تعیین کننده سطح فهم و متاثر از آن است، جامعه از درجه فردیت بیشتری برخوردار شده و در درون جامعه قدرت گزینش بالا و درجه آزادی بیشتری برای فرد خواهد داشت. در این وضعیت جامعه به سمت اتمیزه حرکت کرده و اجزای جامعه بر مدار فردیت به گردش در خواهند آمد. این وضعیت مانند نبود آهن ربا در برابر براده‌های آهن است که هر کدام جهت خاصی را برای خود دارند. در این حالت الگوی براده‌های آهن به چه صورتی خواهد بود؟ بدیهی است که در اجتماع نیز در صورت افول منطق حاکم گسترده، انتخاب فردی افزایش یافته و نظم از پیش تعیین شده افول و هر فرد بر اساس مجموعه داشته‌های خود توانایی گسست و پیوست از فرد و اجتماع را خواهد داشت. به تعبیر اندیشمندان این بالاترین سطح آزادی فرد در ساختار اجتماعی است، یا به عبارت بهتر، نبود ساختار زمینه حداکثر آزادی انسان را تامین می‌کند. اما اینچنین جامعه‌ای تاکنون در تاریخ بشر تجربه نشده است و تنها از آن به وضعیت پیش از قرارداد اجتماعی توسط اندیشمندان مدرن چون هابز، لاک و روسو تعبیر شده است. بر همین اساس نیز جانراولز تئوری عدالت خود را بنا نهاده است. بر این اساس حرکت از فردیت‌ها به قرارداد اجتماعی، تمدن و مدرنیته را سامان داد و در صورت حرکت از قرارداد اجتماعی به سمت فردیت که امروزه شاهد آنیم ، در حال حرکت به سمت پسامدرنیته هستیم. اکنون سوال این است؛ در وضعیت پسامدرنیته و افزایش قدرت فرد، منطق عملکرد به چه صورتی است؟ در این حالت دو اتفاق پیش خواهد آمد، ابتدا اینکه جامعه از ساختار کلان به خرده ساختارهای غیر مسلط تبدیل شده و روابط میان ساختاری باهم خواهند داشت و دوم اینکه براساس نگاه اجتماعی و عقلانیت موجود تعامل و تساهل جایگزین نزاع و تنش در روابط میان خرده ساختارها خواهد شد. باید به این نکته نیز توجه داشت که در صورتی این دو رویکرد حاکم خواهد شد که منافع فردی در تعامل متقابل تعریف شده و آزادی فردی آرمان اصلی جامعه قرار گیرد. بنابراین، جامعه ایران زمانی به سمت توسعه در این شرایط خواهد رفت و از برخورد اجتماعی کاسته خواهد شد که اول بر آزادی فردی تکیه داشته و در سیاست‌های اجتماعی آن را پیگیری کند، سپس زمینه حداکثر تعامل بین افراد را بدون تسلط تامین کند. در این شرایط جامعه ایران رو به تعالی و توسعه اجتماعی بر اساس آزادی، انسان و تساهل گام بر می‌دارد.* دکتری جامعه شناسی سیاسی
سایر اخبار این روزنامه
ادامه حادثه فیضیه در تهران
هاشمي هميشه زنده می‌ماند
استبداد محصول جريان«راديكال و افراط‌گرايي» است
ردپاي فرماندار در حادثه قم قطعي است
رانت واضح؛ تبديل ايستگاه متروي نياوران به برج تجاري
توقف فعالیت ۳ ایرلاین اروپایی در ایران
دختران کبدی تاریخ ساز شدند
ایران ذاتا تحریم‌پذیر نیست
جامعه آنارشیک و منطق عملکرد برای توسعه اجتماعی ایران
نامه مجلس به دولت درباره انتخابات مجلس یازدهم
نگاهی به تابعیت مضاعف و اثرات آن
دلنوشته‌ای برای آیت‌ا... هاشمی و پلاکارد استخر فرح!
افزایش احتمال استیضاح ترامپ
دعوت از ایران برای شرکت در نشست ژنو
