روزنامه جهان صنعت
1397/05/27
عبور از تحریمهای نفتی آمریکا با اعتماد به بخش خصوصی
دستور خـروج آمریـکا از برجـام توسـط رییسجمهـور ایـن کشـور در تاریـخ 18 اردیبهشـتماه 1397 امضـا شد و قـرار اسـت فرآینـد اجرایـی شـدن مجـدد تحریمهـای آمریـکا از جملـه تحریمهـای فـروش نفـت 180 روز بعـد از امضـای ایـن فرمـان (14 آبـانمـاه 97) آغـاز شـود و اگر تدابیری برای مقابله با این تحریمها اندیشیده نشود کاهش صادرات نفت تبعات اقتصادی مهمی برای کشور خواهد داشت.در صـورت بازگشـت تحریمهـای آمریـکا در زمینـه فروش نفت ایـران از اواسـط آبانماه 97، ایـن احتمـال وجـود دارد که شـرایطی مشـابه اوایل دهـه 90 تکرار شـود و میـزان صـادرات نفـت کشـور به شـدت کاهـش یابد که این موضـوع به خاطر وابسـتگی قابل توجه کشـورمان به درآمدهـای نفتـی، تبعـات اقتصادی مهمـی خواهد داشـت.
میزان صـادرات فعلی نفت خام و میعانات گازی ایران حدود 5/2 میلیون بشکه در روز است و پیشبینی میشـود با گذشـت حـدود یـک سـال از اجرایـی شـدن تحریمهای فـروش نفت، ایـن حجـم به حـدود 3/1 تا 5/1 میلیون بشـکه در روز کاهش یابـد یعنی تقریبا همـان اتفاقـی کـه در سـالهای ابتدایـی دهـه 90 رخ داد و فشـار اقتصـادی سـنگینی بـه کشـور وارد شـد.
در این میان لازم است این بار با استفاده از تجربه سالهای ابتدایی دهه ۹۰ و شناخت ساختار تحریمها و انواع آن، راههایی برای مقابله با کاهش صادرات نفت ایران در نظر بگیریم.
در همین راستا، اسحاق جهانگیری، معاون اول رییسجمهور در مراسم روز ملی صنعت و معدن با اشاره به ضرورت مشارکت بخش خصوصی در صادرات نفت، «عرضه نفت در بورس» را به عنوان یکی از راهکارهای اصولی بیاثر کردن تحریمهای نفتی آمریکا معرفی کرد.
بررسیهای صورت گرفته نشان میدهد مهمترین دلیل اثرگذاری تحریمهای نفتی، مدل سنتی فروش نفت ایران است. در این مدل، کل نفت صادراتی کشور توسط مدیریت امور بینالملل شرکت ملی نفت ایران و در قالب محمولههای بزرگ، به خریداران مشخص و شناخته شده فروخته میشد. فلذا امکان رهگیری محمولهها و شناسایی خریداران و فروشنده توسط آمریکا بسیار ساده بود. اما در صورت مشارکت بخش خصوصی در صادرات نفت و فروش محمولههای نفتی ایران در حجم کوچک توسط فروشندگان متعدد، امکان تحریمپذیری نفت ایران کاهش مییابد.
رونق بورس نفت نیازمند بسترسازی است
پیشنهاد جهانگیری مبنی بر عرضه نفت در بورس با واکنشهای متفاوتی مواجه شد. یکی از مهمترین دلایل مخالفان عرضه نفت در بورس، عدم اطمینان از توانمندی بخش خصوصی در بیاثر کردن تحریمهای نفتی است. این در حالی است که بسیاری از کارشناسان و فعالان بخش خصوصی تاکید دارند که وزارت نفت به این بهانه نمیتواند از ایجاد سازوکار لازم برای حضور بخش خصوصی در صادرات نفت کشورمان خودداری کند.
علیرضا پیمانپاک، کارشناس انرژی ضمن تایید نگرانیهای وزارت نفت در زمینه ضرورت ایجاد بستر مناسب برای بهرهبرداری از مزایای عرضه نفت در بورس گفت: «ایراد اصلی کار ما این است که حتما باید در شرایط اضطراری قرار بگیریم تا به فکر راه چاره بیفتیم در حالی که اگر از شروع اعمال تحریمها از سال 90 و به صورت آزمایشی بورس انرژی را راهاندازی میکردیم و نقاط ضعف و قوت آن را مورد بررسی قرار میدادیم الان میتوانستیم آن را در سطح وسیعی پیادهسازی کنیم. در شرایط حاضر نیز نباید مثل گذشته از این ظرفیت غافل شویم.»
همچنین محمود غفاری، مدیرعامل شرکت هرمز انرژی با اشاره به برخی ایرادات مطرح شده نسبت به عدم توانمندی بخش خصوصی در زمینه صادرات نفت گفت: «مخالفان عرضه نفت در بورس میگویند بخش خصوصی امکاناتی ندارد. بخش خصوصی هم میگوید شما در شرایط عادی برای ایجاد امکانات به ما اجازه فعالیت نمیدهید و در شرایط سخت تحریمی، این کار زمانبر است و طول میکشد. اگر اجازه دهند بخش خصوصی خودش را پیدا کند، حتما میتواند به دولت کمک کند ولی اگر ابتدا وارد بورس کنند و بعد هم بگویند نتوانست و بعد هم توی سرش بزنند، نه این شرایطی نیست که بخش خصوصی کار کند بلکه باید زمینه را برای فعالیت بخش خصوصی فراهم کرد و بعد انتظار نتیجه داشت.» باید توجه داشت که عرضه نفت در بورس یکی از راهکارهایی است که میتوان با استفاده از توانمندی بخش خصوصی، بخشی از مشکلات ناشی از تحریمهای نفتی را برطرف کرد و البته این امر نیازمند رفع برخی موانع است.
محمدصادق کریمی، کارشناس حوزه نفت و گاز درباره این موضوع گفت: «بورس ما ظرفیت قابل توجهی دارد اما اینکه ما اعلام کنیم نمیتوانیم از صنعت بورس نهایت استفاده را ببریم به این معناست که خودمان و ظرفیتهای بالقوه داخلی کشور را باور نداریم.
به عنوان مثال اگر بگوییم بخش خصوصی ما ظرفیت محدودی دارد، نمیتواند در موضوع صادرات نفتی به خوبی ورود کند، نمیتواند نفت را به فروش برساند، نمیتواند دلار خود را برگرداند، نمیتواند بازاریابی کند، تمام این موارد نشان از عدم خودباوری دارد در حالی که همه این موارد قابل حل است.»
نظام چندنرخی ارز، معضلی که باید حل شود
برخی مسوولان وزارت نفت با توجه به معضل نظام چندنرخی ارز معتقدند در شرایط کنونی بستر مناسب برای عرضه نفت در بورس فراهم نشده و پیادهسازی آن به بعد از حل این چالش موکول میکنند. به عنوان مثال سیدمحسن قمصری، مدیر سابق امور بینالملل شرکت ملی نفت در مورد مانع اصلی پیش روی بورس نفت اظهار داشت: «ترمز اصلی که مانع پیادهسازی عرضه نفت در بورس میشود نظام چندنرخی ارز است. اگر قرار باشد نفت را به صورت ریالی بفروشیم با تعدد نرخ ارز چه کنیم؟ ابتدا باید به این سوال پاسخ داده شود.»
همچنین علی بختیار، عضو کمیسیون انرژی مجلس با تاکید بر ضرورت ارائه راهکار برای حل معضل چندنرخی بودن ارز گفت: «یکی از چالشهای پیش روی عرضه نفت در بورس، نظام چند ارزی کشور است. تفاوت نرخ ارز دولتی و بازار ثانویه زمینه را برای ورود سوداگران به بورس فراهم میکند که امکان بروز فساد و رانت را افزایش میدهد.» کارشناسان معتقدند راهکارهای مناسبی برای حل این چالش وجود دارد و یکی از آنها، طراحی سازوکار تسویه ارزی و ریالی بورس به صورت جداگانه است.
در این راستا محمدصادق کریمی کارشناس حوزه نفت و گاز گفت: «برای حل مشکل نظام چندنرخی در سازوکار بورس دو بازار قابل تعریف است؛ یک بازار که در آن قیمتگذاری و تسویه هر دو به ریال انجام میشود و بازار دیگر بازاری که در آن قیمتگذاری و تسویه هر دو با یک ارز خارجی انجام میشود. به این صورت در بازار تسویه ریالی، برای هر بشکه نفت قیمت دلاری ثابتی تعیین میشود برای مثال قیمت هر بشکه نفت 75 دلار تعیین میشود و رقابت روی این قیمت شکل نمیگیرد و مقدار آن ثابت است. در این سازوکار رقابت مشتریان داخلی بر مبنای قیمت دلار به ریال صورت میگیرد. اما در بازار دوم رقابت مشتریان بر مبنای قیمت دلاری هر بشکه نفت شکل میگیرد و تسویه نیز به صورت ارزی انجام خواهد شد.» بدین صورت با جداسازی سازوکار رینگ قیمتگذاری و تسویه ارزی و ریالی، ایرادات مطرحشده توسط منتقدان عرضه نفت در بورس برطرف خواهد شد زیرا با رقابت ایجاد شده در رینگ داخلی، تفاوت قیمت ارز آزاد و قیمت ارز فروش نفت به حداقل ممکن میرسد. در نتیجه ورود به بازار بورس برای دلالان صرفه اقتصادی نخواهد داشت.
سازوکار شفاف بورس مانع بروز فساد میشود
محمود غفاری، مدیرعامل شرکت هرمز انرژی با اشاره به سازوکار شفاف بورس، ظهور پدیدههایی چون بابک زنجانی را نتیجه عرضه نفت در سازوکاری غیررقابتی و غیرشفاف دانست و گفت: «در شرایط تحریم گذشته آقای بابک زنجانی که در بازار هیچ کاره بود، چطور توانست رشد کند؟! دولت به او عنایت کرد و اگر از این پس عنایت خود را به افراد خاص نداشته باشد و به بورس که عمومیت دارد کمک کند، استعدادهای بخش خصوصی در رقابت شکوفا میشود، امکان فساد کمتر میشود و همه همدیگر را کنترل میکنند. رانت از بین میرود و بخش خصوصی میتواند به راحتی کنسرسیومهای بزرگی تشکیل دهد. همچنین از این کنسرسیومها به یکباره یک بابک زنجانی بیرون نمیآید چون افراد مختلفی در جریان کار هستند.»
لازم است به این نکته نیز اشاره شود که متاسفانه بعد از شکلگیری فساد در دوره قبلی اعمال تحریمها توسط افرادی مانند بابک زنجانی، ذهنیت منفی وزارت نفت نسبت به ورود بخش خصوصی در صادرات نفت تشدید شد و تا حدودی هم در بخشهای دیگر جامعه گسترش یافت. سید حمید حسینی، سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآوردههای نفت، گاز و پتروشیمی با گلایه نسبت به برخی اظهارنظرها در مورد بخش خصوصی گفت: «متاسفانه در داخل کشور نسبت به بخش خصوصی ذهنیت منفی ایجاد شده است به طوری که تجارت بخش خصوصی با عنوان دلالی و واسطهگری زیرسوال میرود.
دور زدن تحریمهای نفتی و فروش نفت در شرایط کنونی نیازمند یک کار حرفهای است چون ریسک کار نیز بسیار بالاست بنابراین کسانی میتوانند این کار را انجام دهند که شناخت دقیقی از بازارهای جهانی داشته باشند اما متاسفانه در کشور فضایی به وجود آمده که کسی جرات نکند ادعا کند چنین توانمندی دارد و میتواند در دوران تحریم به کشور کمک کند زیرا که فورا برچسب کاسب تحریم به او زده میشود.»
در هر صورت، با توجه به شرایط حساس کنونی و فرصت محدود باقی مانده تا زمان اجرای مجدد تحریمهای آمریکا در زمینه فروش نفت ایران، ضرورت دارد دولت و به خصوص وزارت نفت از همه ظرفیتهای موجود برای بی اثر کردن این تحریمها استفاده کنند. به همین دلیل، نگرانیهای وزارت نفت درباره عدم توانمندی کافی بخش خصوصی برای صادرات نفت، دلیل موجهی برای نادیده گرفتن ظرفیت بالقوه این بخش برای بی اثر کردن تحریمهای نفتی آمریکا نیست بلکه ضرورت دارد این وزارتخانه در یک سازوکار مشخص از بخش خصوصی حمایت کند و شرایط را برای مشارکت این بخش فراهم آورد.
لازم به تاکید است هم سازوکار شفاف و رقابتی بورس مانع بروز فساد میشود و هم با توجه به اخذ تضمینهای لازم از شرکتهای خصوصی، ریسک ظهور پدیدههایی مانند بابک زنجانی به شدت
پایین است.
سایر اخبار این روزنامه
گفتوگو با معاون سازمان بنادر و دریانوردی درباره مشکلات ارزی
انتقاد رییس کنفدراسیون صادرات از وعده کاهش دستوری نرخ ارز
دشمن مردم نیستیم
روند صعودی جویندگان کار زیر سایه دولت تدبیر و امید
در سفر وزیر ارتباطات به استان بوشهر مطرح شد؛
عبور از تحریمهای نفتی آمریکا با اعتماد به بخش خصوصی
بیماری سیاسی شدن اقتصاد
بورس جدی گرفته نمیشود
آقای بازیگر درگذشت
خزر، دریای منافع روسیه
بیراهه اقتصادی دولت
میانجیگری اروپا به جای عمان و سوییس
بیراهه اقتصادی دولت