روزنامه ابتکار
1397/05/27
ایثار؛ از سپر دفاعی تا درمان اجتماعی
واژه «ایثار» در ذهن بسیاری از ایرانی‌ها به مفهوم شهادت گره خورده و بیش از هر چیز یادآور دوران دفاع مقدس است. بی‌شک دفاع مقدس بزرگترین منصه ظهور فرهنگ ایثار به شمار می‌رود و شهادت نتیجه بزرگترین ایثاری است که یک انسان می‌تواند در راه دفاع از کشور، ملت، عقیده و آرمان خود انجام دهد. با این همه محدود کردن فرهنگ ایثار به گذشتن از جان و شهادت در برهه زمانی هشت ساله دفاع مقدس بی انصافی است. بی‌انصافی از این جنبه که نمود ایثار در سایر رفتارهای مردم ایران در آن دوره نیز دیده میشود.اگر شهدا با بذل جان، جانبازان با تقدیم تن و روان و آزادگان با عمر خود ایثار را به زیبایی معنی کردند، آن مردمی که در پشت جبهه نان خود را با رزمندگان و جنگ‌زدگان تقسیم کردند، آن‌ها که با درک شرایط روز کشور، اجرای اقتصاد مقاومتی را عملا به نمایش گذاشتند و کسانی که مهربانی را در روزگار سخت جنگ از یاد نبردند، همگی معانی دیگری از ایثار را بازنمایی کردند. ایثار در این نگاه ضامن همبستگی، بقا، پیروزی و سعادت جامعه در روزهای سخت به شمار می‌رود.
امروز اگر چه به ظاهر جنگ با تیر و تفنگ، توپ و تانک، هواپیما و ناو در جریان نیست – که هست – اما جنگی بزرگتر علیه جمهوری اسلامی ایران به راه افتاده است؛ جنگی که فرهنگ و اعتقادات را نشانه می‌رود. جنگی که تلاش می‌کند با سلاحی به نام تحریم، روشی به نام عملیات روانی و جنگ روانی و ابزاری مثل پروپاگاندای رسانه‌ای و شبکه‌های اجتماعی، اقتصاد را بهانه عبور از دین، نظام و کشور کند. دشمنی که همه راه‌ها را برای دشمنی با مردم ایران و نظام جمهوری اسلامی ایران رفته است، حالا راهی را انتخاب کرده که اصلی‌ترین پایه‌های مقابله با آن بر دو محور بصیرت و ایثار قرار دارد. در واقع ایران امروز بیش از هر چیز به نمود اجتماعی ایثار و ایثار اجتماعی نیاز دارد.
برای درک ایثار اجتماعی و ابعاد آن باید به بازتعریف و بازشناسی مفهوم ایثار در ذهن‌ها بپردازیم. در واقع باید مفهوم ایثار در اذهان عمومی را از جزء به کل باز گردانیم و آن را با تعریف پایه‌ای‌اش از نو یادآوری کنیم. بعد از آن است که می‌توان نیاز امروز کشور به ایثار اجتماعی را تبیین کرد و انتظار اجرای آن را از سوی فرد فرد جامعه داشت.
انسان از زمانی که برای زندگی راحت و مقابله با خطرها و پیش‌آمدهای گوناگون، زندگی جمعی را برگزید و به اشکالی همچون ایل، طایفه، روستا و شهر در کنار هم‌نوعانش جمع شد، قواعد و قوانینی را تعریف کرد که بتواند این زندگی اجتماعی را سامان دهد. با این حال اجتماع تنها بر پایه این قواعد و قوانین شکل نمی‌گیرد، بلکه بخش مهمی از نقاط پیوند انسان‌های یک جامعه، عرف‌های نانوشته است. شاید مهم‌ترین محور عرف دینی و ملی ایران اسلامی را بتوان ایثار و از خودگذشتگی دانست. ایثار اگر چه کلمه‌ای قرآنی نیست، اما مضمونی است که به اشکال مختلف در قرآن آمده است؛ چه آن جا که از علی(ع) و فاطمه(س) یاد می‌کند که افطار خود و فرزندان گرامی‌شان را به یتیم، فقیر و اسیر بخشیدند، چه آن جا که از تقسیم اموال میان مهاجرین و انصار بعد از هجرت مسلمانان از مکه به مدینه یاد می‌کند و چه آن جا که درباره پاداش بذل جان در مسیر جهاد در راه خدا می‌گوید، در واقع سخن از مفهوم ایثار است. ادبا و عرفای ما نیز در بیان مضامین اخلاقی همواره توجه ویژه‌ای به از خودگذشتگی و ایثار نشان داده‌اند. اساطیر ایرانی هم سرشار از نمودهای ایثار و از خودگذشتگی است؛ چنان که آرش کمانگیر جان خود در تیر کرد تا مرز ایران و توران را مشخص کند. از دوران مبارزه برای پیروزی انقلاب اسلامی تا دوران دفاع مقدس و پس از آن در دوران سازندگی و گذر از هر پیچ سخت، فرهنگ ایثار به عنوان یکی از مولفه‌های اساسی قدرت ایران مطرح بوده است. در نتیجه هر چند غریزه حب ذات انسان، خود را به دیگری ترجیح می‌دهد، اما فرهنگ ایثار چنان ریشه در تاریخ و فرهنگ و منش ایرانی و اسلامی دارد که با پوست و گوشت و استخوان ما تنیده شده است و تنها لازم است برای شعله کشیدن آن، جرقه‌ای روشن کرد. ایجاد این جرقه اما نیاز به ابزاری دارد که بیش از همه در اختیار اهالی فرهنگ، هنر و رسانه است.
نهادینه کردن فرهنگ ایثار اجتماعی نیازمند تدوین راهکارهایی است که سنین مختلف جامعه را در بر گیرد. اگر نسل‌های پیش از دهه‌های 60 و 50 ایثار را در قالب مفاهیم مرتبط با دفاع مقدس و انقلاب می‌شناسند، باید برایش مفهوم ایثار اجتماعی را بر اساس همان مثال‌های عینی و ملموس بازآموزی و بازشناسی کرد. نسل‌های جوان، نوجوان و نونهال جامعه نیز به آموزه‌های خاص خود نیاز دارند. یک کودک تا رسیدن به سن پذیرش مسئولیت در جامعه راهی طولانی در پیش دارد که از مسیر خانواده، محله، مدرسه، دانشگاه و در مورد پسران خدمت مقدس سربازی می‌گذرد. همه این عرصه‌ها می‌توانند محلی برای ترویج فرهنگ ایثار باشند.
ایثار تنها مفهومی برای شرایط مقابله با دشمن نیست. فرهنگ ایثار و از خودگذشتگی اجتماعی می‌تواند دوا و درمان بسیاری از مشکلات امروز ما باشد. بسیاری از بداخلاقی‌ها در سایه ایثار ریشه‌کن می‌شوند، گذر از حوادث تلخ با همبستگی ناشی از ایثار آسان می‌شوند، گذر از فقر با فرهنگ انفاق به عنوان زیرمفهومی از ایثار مقدور و میسور میشود و در یک کلام فرهنگ ایثار هم راهکاری برای مقابله با دشمنان خارجی است، هم راهی برای گذر از نابسامانی‌های اجتماعی است و هم تزکیه‌ای برای پیروزی بر رذیلت‌های اخلاقی و رفتاری فردی به شمار می‌رود.
در نهایت باید پیش از هر چیز نیاز به فرهنگ ایثار درک شود تا بتوان ترویج آن را بر اساس شیوه‌ها و ابزارهای روز ساماندهی کرد. در این مسیر نباید منتظر دیگری ماند و هر کسی باید از خود آغاز کنند. اگر فرهنگ ایثار اجتماعی در گفتار، رفتار و کردار همه جلوه نداشته باشد، نه می‌توان برنامه‌ریزی برای ترویج فرهنگ ایثار را منتظر بود و نه می‌توان انتظار داشت که جامعه به آن پاسخ مثبت دهد. اولین قدم ایثار از ایثارگری خودمان آغاز میشود.
* رئیس ستاد و معاون هماهنگ‌کننده ارتش جمهوری اسلامی ایران
سایر اخبار این روزنامه
«ابتکار» از آغاز طرح دوچرخه اشتراکی در تهران گزارش می‌دهد
دوباره رویای شهر دوچرخه‌ها
محمدعلی وکیلی
یک کنوانسیون و چند روایت!
ایثار؛ از سپر دفاعی تا درمان اجتماعی
ایرج راد و بهزاد عشقی از چهره سینمایی عزت‌الله انتظامی به «ابتکار» می‌گویند
جمعه سیاه سینما
سازمان ملل برای حضور طرف‌های یمنی در مذاکرات صلح ژنو وارد عمل شد
نجات کودکان یمنی با اشک ریختن!
«ابتکار» از نگاه مجلس برداشت حداقلی ایران از میادین مشترک نفت و گاز گزارش می‌دهد
