روزنامه قانون
1397/05/25
رقابت «تک شاخ» های ایرانی
افزایش سود دهی بازار اینترنتی و سودای سودهای چشمگیر سبب ایجاد استارت‌آپ‌ها در حوزه‌های مختلف شده است. همچنین کوچ کسب و کار های فیزیکی به دنیای مجازی، رونق دوچندان این بازار را در پی داشته است، به طوری که بازار داغی برای سرمایه‌گذاری در استارت آپ‌های ایرانی ایجاد شده است. در دودهه اخیر شاهد فراگیر شدن اینترنت و گسترش سیطره آن بر زندگی‌مان هستیم، به طوری که بزرگ‌ترین شرکت‌های حال حاضر دنیا در حوزه فناوری فعالیت می‌کنند یا حضور مستمری‌در فضای مجازی برای بهره از این بازار بزرگ دارند. در سال‌های اخیر در ایران نیزشاهد کوچ کسب و‌کارها به بستر اینترنت وافزایش چشمگیر گردش مالی این بازار هستیم، به طوری که استارت آپ‌ها به یکی از بزرگ‌ترین مقاصد سرمایه‌گذاری تبدیل شده‌اند. این در حالی‌است که استارت آپ‌های زیادی با شکست رو به رو شده و به سرعت فراموش می‌شوند و جای خود را به استارت‌آپ‌هایی با ایده‌های جسورانه‌تر با راه‌حل‌هایی کارآمد‌تر می‌دهند. در ایران هم استارت آپ‌هایی برای تسهیل زندگی ایجاد شده‌اند که با موفقیت تبدیل به کمپانی‌های بزرگ میلیون دلاری شده‌اند. استارت آپ چیست؟ برای موفقیت یک استارت آپ چه چیزهایی لازم است؟ارزش ایده‌ها و استارت آپ‌های ایرانی چقدر است؟ اين‌ها سوالاتي است كه در ابتدا مطرح مي‌شود و در اين گزارش به آن‌ها پاسخ مي‌دهيم.مفهوم استارت آپ
بر اساس تعریف نیل بلومنتال، موسس و مدیر‌عامل کمپانی واربی پاکر، استارت کمپانی نوپايي است که راه‌حلی نوین را برای یک مساله ارائه می‌کند. مهم‌ترین ویژگی استارت آپ داشتن ایده‌ای خلاقانه برای حل یک مشکل یا تسهیل کارهاست.ایده‌پردازی و قبول ریسک بالای اقتصادی دو لازمه ایجاد یک استارت آپ است. بنابراين استارت‌آپ یا شرکت نوپا، کسب‌وکاری است که به تازگی و در نتیجه کارآفرینی ایجاد شده، رشد سریعی دارد و برای تولید راه‌حلی نوآورانه و دوام‌پذیر برای حل یک نیاز در بازار شکل گرفته است. استارت‌آپ‌ها اغلب مبتنی بر ایده‌هایی ریسک‌پذیر هستند و اگرچه می‌توانند در هر حوزه‌ای ایجاد شوند، اغلب به شرکت‌هایی گفته میشود که رشد سریعی دارند و در زمینه فناوری فعالیت می‌کنند.
بازار داغ اما بدون رقیب
در ایران نیزشاهد فروشگاه‌ها و سرویس‌های اینترنتی فراوانی بوده‌ایم که با گذشت زمان جایگاه خود را حفظ کرده‌اند و با ارائه خدمات مورد نیاز ایرانیان توانسته‌اند اعتماد آن‌ها را جلب کنند. این شرکت‌ها با تغییرات بازار هماهنگ شده، نیاز مردم را به خوبی درک کرده و براي برآورده ساختن آن ايده‌پردازي‌كرده‌اند. البته این در حالی‌است که الگو‌برداری از نمونه‌های خارجی و ارائه خدمات از پیش امتحان شده در کشورهای توسعه یافته در نبود رقبایی با ایده‌های جدید، راه همواری را برای استارت آپ‌های ایرانی فراهم کرده است. در اين ميان آخرین آمار شرکت اینترنت ولد استس حاکی ازآن است که 70 درصد از جمعیت 80میلیونی ایران کاربر اینترنت هستند و با 56 میلیون کاربر در صدر کشورهای خاورمیانه ایستاده است. برنامه‌های ایرانی در شرایطی در ایران به فعالیت می‌پردازند که نمونه‌های مشابه، قدیمی‌تر و با امکانات بیشتر در ایران در نتیجه فیلترینگ یا تحریم شرایط ارائه خدمات به ایران را ندارند. اکنون استارت آپ‌های ایرانی یکه‌تاز این میدان بدون رقیب هستند و راه سختی برای جذب این مخاطب میلیونی ندارند.
ارزش استارت آپ‌های ایرانی
به گزارش اکونومیست، در سال 93 سه شرکت برتر اینترنتی ایران معرفی شدند که دیجی کالا با 150 میلیون دلار، گروه آپارات با 30 میلیون دلار و کافه بازار با 20 میلیون دلار ارزش‌گذاری شدند. این در حالی‌است که پس از دو سال از انتشار این آمار دیجی‌کالا توانست با سرمایه‌گذاری 100میلیون دلاری شرکت اروپایی اینترنشنال اینترنت اینوستمنت در ازای 21 درصد از سهام دیجی‌کالا، به ارزش 500 میلیون دلاری دست یابد. همچنین با سرمایه‌گذاری 38 میلیون‌یورویی این شرکت در سال 96، 10درصد از سهام هلدینگ هزار دستان(شامل مجموعه‌هایی نظیر کافه بازار) را دریافت کرد و این مجموعه 380 میلیون‌یورو معادل حدود 450 میلیون دلار ارزش‌گذاری شد. این‌آمارها حاکی از رشد روز افزون شرکت‌های اینترنتی و توسعه بی سابقه این شرکت‌ها در ایران است که رویای یونیکورن(تک شاخ) شدن را در سر می پرورانند. تك شاخ شدن اصطلاحي است كه به معني يونيكور شدن است و در ايران از اين اصطلاح استفاده مي‌كنند.
ظرفیت ایران برای یونیکورن شدن
یونیکورن اصطلاحی است که برای شرکت‌هایی که ارزش‌شان بیش از يك میلیارد دلار است به کار می‌رود. اسفند 96 ، وزیر ارتباطات در خصوص یونیکورن شدن استارت آپ‌های ایرانی دربازار ایران گفت: این اتفاق دور از دسترس نیست. آذری جهرمی گفته بود: من می‌خواهم پس از چهار سال دستاورد مشخصی داشته باشم و آن نیز تشکیل پنج شرکت بزرگ یونیکورن به عنوان پرچمدار جمهوری اسلامی در فضای مجازی است تا این شرکت‌ها بتوانند سهم ایران را از بازار جهانی کسب کنند. با اين وجود در حال حاضر اسنپ اولین شرکت ایرانی است که به طور رسمی ادعای یونیکورن شدن را دارد. چندی پیش نيز شهرام شاهکار، مدیر ارشد اجرایی اسنپ در مراسم ایرانسل که یکی از سرمایه‌گذاران اصلی اسنپ است، خبر از ثبت رکورد یک میلیون سفر موفق در روز را داد و ارزش اسنپ را 1.4 تا 1.7 میلیارد دلار برآورد کرد. در این میان گفتنی است اکنون موسسه مستقلی برای ارزش‌گذاری شرکت‌های آی.تی در ایران وجود ندارد به طوری که تا سرمایه گذاری خارجی دیگری در استارت آپ‌های ایرانی رخ ندهد، نمی‌توان ارزش دقیقی برای آن‌ها مشخص کرد، ولی به نظر می‌رسد استارت آپ‌های بزرگ ایرانی نیمه بیشتر راه را برای یونیکورن شدن در بازار ایران طی کرده‌اند.
فرای مرزهای ایران
چرا استارت آپ‌های ایرانی با وجود پیشرفت زیاد در داخل ایران پا به رقابت جهانی نمی‌گذارند؟ این سوالی است که با توجه به رشد روز افزون این مجموعه‌ها در ایران مطرح میشود. در این باره حتی برخی از شرکت‌ها و مجموعه‌های ایرانی دست به فعالیت‌هایی برای حضور در بازار جهانی زده‌اند.در این میان هلدینگ هزار دستان هم تجربه‌ای نه چندان موفق با دیوار در افغانستان داشته است. حسام آرمندهی، موسس کافه بازار در اين باره گفته است: با دیوار در افغانستان آزمایش‌هایی کردیم. در کوتاه مدت پیشتاز پلتفرم تبلیغات آنلاین شدیم اما بازار این کشور به نسبت بازار ایران کوچک است. در نتیجه همچنان اولویت اول ما حضور در ایران است.محمدی، مدیر عامل فروشگاه دیجی کالا در يكي از نشست‌هاي خبري خود گفته بود: می‌خواهیم در کشورهایی فعالیت خود را آغاز کنیم که بلوغ اینترنتی کمتری دارند. در این کشورها رقیب چندان بزرگی هم وجود ندارد. کشورهایی مانند عراق، افغانستان، پاکستان و ارمنستان. اسنپ اما پارا ازاین هم فراتر گذاشته و خواهان ورود به کشورهای پیشرفته‌تر و رقابت با شرکت‌های بزرگ تاکسی‌یابی مانند اوبر و کریم است.
نياز ايران به ايده‌هاي نو
در حال حاضر تمام استارت آپ‌های ایرانی بومی‌سازی شده(کپی شده) نمونه‌های خارجی هستند و وجود رقبای بزرگ با امکانات بیشتر و ایده‌های جدیدتر، مانع موفقیت شرکت‌های ایرانی در کشورهای پیشرفته تر است. این برنامه‌ها با وجود رقابت آزاد، شانس زیادی در برابر رقبای جهانی خود ندارند و برای همین است که برای ورود به کشورهای جدید سعی می‌کنند کشورهای کمتر توسعه‌یافته را که شرکت‌های بزرگ جهانی در آن‌ها فعالیت ندارند انتخاب کنند. با اين حال استارت آپ‌های ایرانی راه درازی برای رسیدن به اینجا طی کرده‌اند و تجربه موفقی در داخل ایران داشته‌اند. به نظر می‌رسد میلیارد دلاری شدن در بازار داخلی برای‌شان دور از دسترس نیست اما برای حضور در خارج از مرزهای ایران، نیاز به ایده و توانایی رقابت با شرکت‌هاي بزرگ جهانی دارند.
موانع پیش‌روی استارت‌آپ‌ها از زبان مسئولان
از جمله مسائلي كه كسب و كارهاي نو با آن دست و پنجه نرم مي‌كنند، تامين مالي و قوانين ناهموار است. به اين ترتيب، تامین مالی استارت‌آپ‌ها و تسهیل قوانین برای آن‌ها از مواردی است که می‌تواند راه را برای این کسب‌وکارهای نوپا باز کند، به‌ویژه استارت‌آپ‌های حوزه فناوری که می‌توانند در مدت کوتاهی راه بسیاری را طی کرده و به تک‌شاخ‌های حوزه تبدل شوند. یکی از حوزه‌هایی که چشم امید اقتصاد دیجیتال به آن است، استارت‌آپ‌های حوزه فناوری اطلاعات هستند که البته از زمان راه‌اندازی تا رسیدن به مرحله سوددهی راه زیادی پیش رو دارند و حتی بعضی از این شرکت‌های نوپا در ابتدای مسیر شکست می‌خورند اما برخی دیگر می‌توانند تا مرحله‌ی سودهای چند میلیاردی هم برسند که حتی نمونه آن در کشور ما هم وجود دارد.
حركت در مسير تحول ديجيتال
به تازگي محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در این باره گفته است: راه نجات اقتصاد کشور توجه به تحول دیجیتال است. تحریم‌ها با وجود مشکلاتی که ایجاد می‌کنند، فرصت بی‌نظیری ایجاد کرده که با استفاده از این فرصت باید به ارتقای بیشتر حوزه کسب‌وکارهای نو بپردازیم. وضعیت حال حاضر کشور، مدیران و دستگاه‌ها را مجبور به حرکت در مسیر تحول دیجیتال می‌کند و کسانی که فهم موقعیت‌شناسی و اقتصادی دارند در چنین شرایطی امیدوار هستند.
تامین مالی کسب‌وکارهای نوپا در ايران گران است
ابوالحسن فیروزآبادی، رييس مرکز ملی فضای مجازی نيز در اين خصوص گفته است: ما تصدی‌گری دولتی در استارت‌آپ‌ها نداریم. درحقیقت نقش دولت‌ها تسهیل‌گری است و کمک کردن به ایجاد نهادهای کمک‌کننده مانند سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر، تسهیلات بانکی و تامین بازار مناسب برای استارت‌آپ‌هاست که تلاش می‌کند این کار را انجام دهد. مشکلی که در حال حاضر وجود دارد، مشکل تامین مالی است که در کشور ما بسیار گران است. این باعث میشود استارت‌آپ‌ها ملزم شوند از خودشان خلاقیت زیادی نشان دهند. از طرفي به گفته رسول سراییان، رييس سازمان فناوری اطلاعات، کسب‌وکارهای نوپا با چالش‌هایي روبه‌رو هستند كه چند محور اساسی آن شامل مساله تامین اجتماعی، مالیات، ثبت شرکت‌ها، انحلال و ایجاد هویت مي‌شود. در همين راستا طرح نوآفرین ايجاد شد كه براي تصويب به هیات وزیران فرستاده شده است.
