روزنامه همدلی
1397/05/24
گفت‌وگویی تخصصی در باب ساز دف با ابراهیم مرادی، نوازنده دف برخی اشتباه آموخته‌اند و اشتباه می‌آموزند
متاسفانه عده‌ای بدون اینکه نگاهی به رزومه کاری و سابقه‌شان بیندازند، خود را استاد میدانندهمدلی| دف، سازی است ویژه در موسیقی ایران زمین؛ سازی که نامش به عرفان پیوند خورده است. قرن هاست دف در ذهن و جان دوستدارانش نقش بسته و استادان زیادی سعی در حفظ این ساز داشته‌اند. گفت‌وگویی تخصصی داشته‌ایم در باب دف با یکی از نوازندگان برجسته این ساز. در این گفت و گو تنها به دف، تاریخچه و جنبه‌های موسیقایی اش پرداخته ایم. ابراهیم مرادی یکی از کسانی است که دف را به استادی می نوازد. او متولد 1360 است، در سن 6 سالگی در دامان خانواده، تحت نظر پدرش، حاج خلیفه یدالله مرادی و همچنین برادرانش، ناصر، منصور و مسعود مرادی که امروزه از اساتید و پیشکسوتان ساز دف هستند، نوازندگی دف را آغاز کرد. تا کنون بیش از هزار اجرا در مراسم مختلف داشته و چندین مقام در تکنوازی و گروه نوازی در جشنواره‌های مختلف به دست آورده. او همچنین در محضر اساتید بنام ایران از جمله مرحوم خلیفه کریم صفوتی و مرحوم خلیفه میرزاغه غوثی کسب تجربه کرده است.از افتخارات ابراهیم مرادی می‌توان به کسب مقام در جشنواره‌های دانش آموزی، جشنواره سرود کشوری، ذکر و ذاکرین، جشنواره بین المللی فجر، جشنواره جوان، جشنواره آیینی مذهبی، جشنواره دف نوای رحمت و ... اشاره کرد. او همچنین تنظیم کننده قطعات دف در گروه اخوان به سرپرستی منصور مرادی و گروه چهل دف کردستان به سرپرستی مسعود مرادی است. اعضای اصلی گروه اخوان، ناصر، منصور، مسعود، عرفان، محمد، پارسا مرادی، نادر فاتحی و ابراهیم مرادی هستند.. او هم اکنون سرپرست گروه کوبه‌ای نوازان مستان است.
ابراهیم مرادی درباره پیشینه دف و جایگاه آن در موسیقی امروز گفت: ساز دف از کهن‌ترین سازها به شمار می‌آید و بنا به مقتضیات زمان، اشکال و سایزهای گوناگونی به خود دیده است. روایت‌های متعددی راجع به تاریخچه این ساز وجود دارد؛ تاریخچه عرفانی این ساز به زمانی باز می‌گردد که پیامبر اسلام از مکه به مدینه هجرت فرمودند و جمعی از مردم با نواختن این ساز برای خوش آمد‌گویی به استقبال وی رفتند. به علت شور و هیجانی که صدای این ساز داشت، مورد توجه عارفان و فرقه‌های مختلفی قرار گرفت. با نواختن این ساز، ذکر می‌گفتند و سماع می‌کردند. آنجا بود که دف جایگاه عرفانی به دست آورد و به عنوان یک ساز مقدس شناخته شد. امروزه دف در موسیقی ایرانی از جایگاه ویژه ای برخوردار است و همین موضوع باعث شکل گیری روش‌های آموزشی جدید و متنوعی شده است ولی متاسفانه عده ای از عزیزان مدرس، چندی از ریتم مقام‌های دف را به اشتباه آموخته‌اند و به اشتباه هم تدریس می‌کنند که بهتر است زودتر این مشکل برطرف شود.
او در مورد شان و منزلت و جایگاه استاد گفت: امروزه خیلی از عزیزان هنرمند بدون اینکه به مقام و جایگاه استادی،آگاهی و وقوف داشته باشند از این عنوانِ والا به راحتی استفاده می‌کنند. عزیزانی هم بدون اینکه نگاهی به رزومه کاری و سابقه نوازندگی خود بیندازند، خودشان را استاد خطاب می‌کنند که حقیقتا جای تاسف دارد؛ استادی نتیجه یک عمر زحمت و پشتکار و تمرین مداوم جسم و روح برای یادگیری و درک عمیق آن است و ازین روست که زیبنده نیست که هرکسی را استاد بنامیم. استاد، معلم بالغی است که علاوه بر شناخت خود، به حرفه اش تسلط دارد و نسبت به نگهداری، پاسداشت و انتقال آن احساس مسئولیت می‌کند. استاد روح آموزه را منتقل می‌کند اما مدرس فقط حرفه را. یادگیری نزد استاد همراه با کسب آگاهی است. استاد ناامنی‌های خود را به شاگرد منتقل نمی‌کند و با ایشان در رقابت نیست. شاگرد نزد استاد قضاوت نمی‌شود و همواره در جایگاه برابر با ایشان قرار دارد. آموزه‌های استاد به گونه ای است که توان بالقوه شاگرد را شکوفا می‌کند، نه آنکه آن را محدود سازد. از مهمترین مشخصه استاد «انسان بودن» و آموزگارِ زندگی بودن است، به نحوی که در کنار حرفه، به شما درس زندگی نیز می‌آموزد.
این نوازنده دف در مورد اشتباهات رایج نوازندگان این ساز گفت: همچنین امروزه می‌توان به یک سری اشتباهات از قبیل بی توجهی به ریتم و تمپو، سعی در اضافه کردن سرعت بی مورد به قطعه، اجتناب از نواختن نزد دیگران، وزن خوانی نکردن دروس قبل از تمرین با ساز، توقع معجزه در پیشرفت، فرا نگرفتن تئوری موسیقی و... اشاره کرد که هم اکنون بسیاری از هنرجویان با آن درگیر هستند.
ابراهیم مرادی درباره به کار بردن واژه «مقام» برای دف ادامه داد: به کار بردن واژه مقام برای ساز دف کاملا اشتباه است چرا که این واژه مجموعه ای از گام‌های موسیقی را در بر می‌گیرد و از آنجا که ساز دف دارای گام ملودیک نیست، یک ساز ریتمیک است و ریتم مقام را اجرا می‌کند، نمی‌توان از این واژه استفاده کرد. اجرای ریتم مقام‌های دف در خانقاه صورت می‌گیرد و بر اساس ذکر و سماع دراویش، این مقام‌ها نام گذاری شده اند و توسط نوازندگان این ساز «ریتم» مقام ها اجرا میشود.
او درباره معرفی صحیح مقام‌های اصیل و ذکر و سماع دراویش و مقام‌هایی که به اشتباه معرفی شده اند، فهرست‌وار مواردی را بیان کرد؛
مقام اول: ذکر قیام که به مقام (حی الله) معروف است؛ دراویش قیام کرده و تا تشکیل صف آرایی منظم و آراسته این مقام ادامه دارد.
مقام غوثی: مقام غوثی را به اشتباه معرفی کردند، در صورتی که مقام غوثی از لحاظ ریتمی همان مقام حی الله است، با این اختلاف که در مقام حی الله، تمپو ثابت ولی در مقام غوثی تمپو تغییر می‌کند واختلاف دیگری که وجود دارد ادای عبارت حی الله است. این عبارت برخلاف مقام قیام از لحاظ ریتمی همانند مقام اول است اما نحوه ادای آن بر خلاف مقام اول یعنی حی الله به این صورت است که هم عبارت «حی» و هم عبارت « الله» در حنجره بیرون می‌آید و حالت خش و خس خس سینه دارد. یعنی هیچ کدام آشکارا ادا نمی‌شود؛ علت نامگذاری این ذکر غوث عبدالقادر گیلانی بوده و به همین خاطر به مقام غوثی شهرت یافته است.
مقام «حی حی حی الله»: مقام ذکر دوم؛ علت نامگذاری این مقام به این دلیل است که چندی از خانقاه‌ها مراسم ذکر و سماع را در دو نوبت ادا می‌کنند، نوبت اول را با مقام حی الله همان ذکر قیام و نوبت دوم را با این مقام یعنی ذکر دوم. از لحاظ مقام همان حی حی حی الله می‌باشد با این تفاوت که در مقام حی حی حی الله عبارت حی اول و حی دوم جدا جدا و حی سوم و الله با هم ادا میشود و از لحاظ ریتمی هم به همین صورت ولی در مقام ذکر دوم هر چهار عبارت جدا جدا ادا میشود.
مقام دائم: به این خاطر که در این مقام صرفا ورد دائم، آن هم از حنجره و شبیه به صدای اره - که هنگام بریدن چوب صدای مخصوصی دارد - به گوش می‌رسد.
مقام گرمیانی: علت نامگذاری آن است که اکثر طرائق قادریه در شاخه‌های مختلف در منطقه شاره زور عراق که به گرمیان مشهور است، انتشار پیدا کرده اند.
مقام «حی الله الله» که به مقام حدادی هم معروف است؛ یعنی آهنگری که نحوه ذکرش مانند کوبیدن پتک بر سندان آهنگری است.
مقام حی یا قیوم مقام حی یاهو
مقام رخشی: برای معنی این مقام می‌توان به رخصت گرفتن نیز اشاره کرد و اکثر دراویش شهرستان‌های سقز، مهاباد و بوکان از این مقام استفاده می‌کنند.
مقام نجاری: منطقه نجار یکی از مناطق اورامانات است و چون این مقام از آنجا انتشار پیدا کرده، به مقام نجاری اسم گذاری شده است.
فراموش نکنیم مقام‌هایی که از اوصاف خداوند استفاده شده کاملا باید با ریتم مقام هم وزن باشد، در غیر این صورت ریتم مقام اشتباه است.
لازم به ذکر است طرائق مختلفی وجود دارد و به همین خاطر هر کدام از این طرائق، آداب و رسوم خاص خود را دارند و مقام‌های حی الله، غوثی، دائم و گرمیانی در کل طرائق مشترک هستند.
مقام جلوس (مقام مداحی): استفاده از این مقام فقط در زمان مداحی کردن است و به هیچ عنوان در ذکر و سماع استفاده نمی‌شود.
مقام مداحی درخانقاه‌ها قبل یا بعد از مراسم ذکر و سماع و مراسم مولودی برای خواندن اشعار عارفانه از ریتم این مقام استفاده میشود. جدا از ریتم، در این مقام از ریتم چند مقام دیگر مثل حی الله، حی الله الله و... نیز استفاده میشود.
جدای از بحث اجرای ریتم مقام‌ها در خانقاه ها اشاره‌ای می‌کنم به اجرای ریتم همین مقام‌ها در تنزیل‌هایی که در مراسم مولودی اجرا میشود
تنزیل در لغت به معنای فرود آمدن یا فرو فرستادن یا نازل شدن به ترتیب در مفهوم یعنی خواندن اشعاری در ادامه یکی از فصل‌های مولود نامه که با همدیگر در یک راستا و از نظر معنی و مفهوم و جریان اشعار مولود نامه مترادف و در یک سطح باشد یعنی فاصله انداختن بین دو جریان و مبحث از مباحث زندگی پیامبر که ترتیبش رعایت شود؛ از تولد تا وفات.
برای اجرای متر این تتزیل‌ها از متر همان مقام‌ها با همان کسر میزان استفاده میشود اما با این تفاوت که اجرای مترتنزیل‌ها در مراسم مولودی تقسیمات و تمپو نسبت به اجرای متر مقام در ذکر و سماع کاملا تغییر می‌کند که متاسفانه تا به حال هیچ یک از اساتید بزرگوار به این مبحث کوچکترین اشاره ای نکردند و برای عده ای از این اساتید کاملا نا آشنا بوده وبه همین دلیل از دید خیلی‌ها پنهان مانده و اینکه این مراسم مولودی به چه صورت است.
مولودنامه در 9 فصل به شرح میلاد، زندگی، آداب، اخلاق، سیره و سنن نبی مکرم اسلام (ص) می‌پردازد و خاص قرائت در محافل جشن‌های میلاد و محافل نعت پیامبر اکرم (ص) سروده شده است:
- فصل اول، مقدمه: ابتدا با مباحث علوم کلامی و فلسفی مانند: «قدیم، حادث، واجب الوجود، ذات، صفات و ...» شروع شده و سپس با تلمیح به احادیث پیامبر اکرم (ص) و ناتوانی بشر را از درک کردن ذات الهی ابراز می‌دارد.
- فصل دوم: خلقت جهان، ظهور پیامبر (ص)، خلقت انسان، لولاک لما خلقت الافلاک، دوازده حجاب، ده بحر، خلقت عرش و کرسی و لوح و قلم، تقدیرات، فضل امت پیامبر بر سایر امم
- فصل سوم: فضیلت مولودی پیامبر اکرم (ص) نقل ابو لهب و شرح مختصر از زندگانی پیامبر اکرم (ص) روایتی حزن انگیز از ارتحال پیامبر اکرم (ص) حدیث بین قبری و منبری
- فصل چهارم: بیان تعدادی از معجزات پیامبر اکرم (ص) عظمت قرآن، شخصیت عظیم، شفاعت پیامبر (ص) شفاعت امت عادل و زاهد و شهادت برای انبیای سلف
- فصل پنجم: والدین حضرت، مشخصات جسم، خُلق خوی، شخصیت حضرت، جزای استخفاف به پیامبر و اهل بیت و اصحاب، مقام اصحاب
- فصل ششم: خلقت نور پیامبر، خلقت طینت آدم، انتقال نور وجود پیامبر پشت به پشت عبد الله پدر آن حضرت، ازدواج عبدالله، آمدن رسول الله به عالم وجود
- فصل هفتم: تغییرات در زمین در زمان تولد پیامبر اکرم، روایت حضرت عباس عموی آن حضرت، وفات عبدالله پدر حضرت و مراثی آمنه مادر آن حضرت
- فصل هشتم: آرایش دنیا برای حضور بهترین و زیباترین مخلوق خدا
- فصل نهم: روایت منقول از آمنه مادر آن حضرت در باب لحظه تولد وی
(در پایان هرفصل یک بیت را برای صلوات بر پیامبر اکرم(ص) آورده شده است)
و درآخر
دعای ختم :صلوات و سلام به روح پیامبر و آل و اصحاب که مرسوم است برای خواندن آن تمامی حضار به پا می‌خیزند و همه با هم یکی از اشعارزیررامی‌خوانند
1- بینبی عربی
2- نور الفضا
3- مرحبا
چندی از تنزیل‌های اصیل وقدیمی که پایان هرفصل خوانده می‌شودبه شرح زیر است:
1- محمدیه یا همان بسم الله ابتدی
2- الصبح بداء من طلعته
3-الله الله ارحم بنا
4- سلام الله الجلیل علی النبی احمد
5- یا ذالمکیه
6- صل یا رب علی جدالحسین
7- تبارک من عم الوجود بفضله
8- قد ظهر البدر لراء العیان
9- موالی یا موالی
10- فصلو یا رفاعیه
11- جدکم احمد یا آل طاها
12- یامحمدالمصطفی
* مترهای محلی
* گریان
* هل گرتن
* سقزی
که در مقام‌های خانقاهی هیچ جایگاهی ندارند و فقط در مراسم عروسی با ساز و ضرب محلی از این مترها استفاده میشود. البته بعدها در موسیقی سنتی این مترها با ساز دف مورد استفاده قرار گرفت و اولین بزرگواری که متر گریان را با ساز دف در موسیقی ایران اجرا کرد پیشکسوت منصور مرادی بود.
استاد و مدرس ساز دف درباره ثابت ماندن تعداد مقام‌های دف چنین گفت: برای بسیاری این سوال است که چرا تاکنون مقام‌های دیگری به مقام‌های دف اضافه نشده است؟ آیا تاکنون دستگاه دیگری به هفت دستگاه موسیقی ایران (شور، همایون و ...) افزوده شده است؟ پاسخ به این سوال «خیر» است و علت این امر تاکید بر حفظ جایگاه هفت دستگاه موسیقی ایران است و این حکم در مورد ساز دف نیز مصداق دارد و باید اصالت و جایگاه این مقام‌ها حفظ شود.متاسفانه در خیلی از جشنواره‌هایی که امروزه برگزار میشود از عزیزانی برای داوری انتخاب میشود که رزومه و سابقه نوازندگی درخشانی ندارند. امیدوارم این معضل هم هرچه زودتر بهبود یابد.
درآخر از پدرعزیزم جناب حاج خلیفه یدالله مرادی و برادرهای بزرگوارم ناصر، منصور و مسعودمرادی و همچنین تمام عزیزانی که برای حفظ و اصالت و ارزش و جایگاه این ساز مقدس زحمت می‌کشند و به گردن حقیرحق بزرگی دارند، ازجمله استاد بزرگوار حاج خلیفه جلال زندسلیمی، استاد فواد توحیدی، استاد نادر فاتحی و استاد مهدی غلامی و دیگر عزیزانی که در این راستا یکدل و یک‌رنگ زحمت می‌کشند، آرزوی موفقیت روز افزون و درخشانی را دارم.
سایر اخبار این روزنامه
به بهانه سالروز درگذشت رنه ماگریت، نقاش مشهور بلژیکی فراواقعی‌تر از سیبِ سبز
به خاطر طوفان صد روزه زابل، هیرمند،هامون، زهک و نیمروز اسیر ذرات معلق خاک و ریزگردها شدند
برخی ناظران عربستان را بازنده جنگی با ایران می دانند که سعودی شروع کننده آن بود
«همدلی» موضوع روابط خارجی را از منظر افکار عمومی ایران بررسی می‌کند دژاووی تشویش از معاهده‌های بین‌المللی
رهبر انقلاب برای چندمین بار در بیانی تلویحی رئیس جمهور سابق را مورد انتقاد قرار داد
گفت‌وگویی تخصصی در باب ساز دف با ابراهیم مرادی، نوازنده دف برخی اشتباه آموخته‌اند و اشتباه می‌آموزند
آیا روسیه شریک استراتژیک مناسبی برای ایران است؟
شیرزاد عبد‌اللهی دکتر بطحایی روی صندلی داغ!
عقب‌نشینی العبادی از موضع‌گیری درباره تحریم‌ها علیه ایران : نگفتیم به تحریم‌های اقتصادی علیه ایران پایبند هستیم
لاوروف: با ترکیه و ایران تروریسم را در سوریه نابود کردیم
در شورای عالی هماهنگی اقتصادی؛ سیاست‌های مبارزه با جنگ روانی تصویب شد
