نقش تحریم آمریکا بر اصلاحات و انسجام داخلی

بازگشت دور اول تحریم‌های آمریکا بیانگر فصل جدیدی از تحولات سیاسی و اجتماعی ایران است. اینکه تاکنون ایران همواره در نوک تیز تحریم‌های آمریکا قرار داشته است، جای هیچ شکی نیست، همینطور مقابله‌ ایران با نفوذ قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی جای بحثی ندارد، اما آنچه که در وضعیت کنونی این تحریم‌ها را دارای اهمیت بسزایی کرده است، مربوط به انسجام و شرایط داخلی کشوراست. مطابق با نظریات سیاست خارجی تحریم شیوه‌ای از اعمال قدرت برای تغییر رفتار بین‌المللی است، با این حال رویکرد اعمال تحریم به صورت مشخص جامعه‌ای را هدف قرار می‌دهد که برای دستیابی به توسعه در حال تکاپوست. تحریم‌های آمریکا اکنون چیز جدیدی نیست، اما آنچه که مورد توجه است وضعیت داخلی و به‌خصوص انسجام ملی ایران است. شاید به جرات بتوان گفت که امروزه در حیاتی‌ترین شرایط کشور قرار داریم، نه به این علت که تحریم‌های شدیدی در راه می‌باشد، بلکه به‌خاطر توان و روحیه ملی برای مقابله با این شرایط اقتصادی و سیاسی در کشور است. بسیار ساده می‌توان بیان داشت که جامعه ایران آماده است از سطح نابرابری‌ها، فساد و ناکارآمدی به سطوح عالی و برتر حرکت کند. جامعه ایران امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند انسجام داخلی می‌باشد، با این حال سال‌های گذشته مردم، جوانان و زنان را با نا امیدی فزاینده‌ای رو‌به‌رو کرده است. کاهش ضریب امید به زندگی در کنار بازی‌های ناشی از روابط سیاسی تاثیر منفی بر ایستار سیاسی جامعه گذاشته که امروز بیش از هر زمان دیگری قابل احساس است. بنابراین، ابتدایی‌ترین اقدام جهت بازآفرینی، انسجام داخلی و بازگشت روحیه امید به جامعه به منظور مقاومت و پشت سر گذاشتن شرایط بحرانی کنونی، اعتماد به مردم و سخن صریح توام با عمل مناسب است. اکنون زمان شعار به پایان رسیده و جامعه تشنه اعتماد، ضابطه‌مندی جلوگیری از الیگارشی قدرت اقلیت صاحبان ثروت و مال اندوزان سیاسی را پیگیری می‌کند. تنها نسخه‌ای که می‌تواند در شرایط کنونی انسجام داخلی را به ارمغان بیاورد، مبارزه بی‌وقفه و شتابان با فساد فردی و ساختاری بدون کوچک‌ترین تبعیض در آن، برخورد قاطع با سوء استفاده کنندگان از قدرت در هر سطحی، بهره‌گیری از نیروهای جوان و توانمند بدون توجه به پیشینه سیاسی و اجتماعی به منظور اعتماد دوباره و بازنمایی چهره‌ای پیشرو از ایران است. از این جهت، خنثی کردن تحریم‌های آمریکا تنها بستگی به اعتماد جامعه ایران به ساخت سیاسی خود دارد. دقیقا همان نکته‌ای که مورد هدف آمریکا است. اعتماد اجتماعی از سوی قدرتمندان در ایران و واگذاری جایگاه‌های تصمیم‌ساز به آحاد مردم به منظور تداوم اصلاح امور در راستای توسعه و نقش آفرینی بیش از پیش جامعه، راز انسجام ملی در ایران است. تاکید بر اقلیت‌ها و اهمیت اجتماعی آنان نه تنها منجر به کثرت قدرت و ضعف ساختاری نمی‌گردد، بلکه تضمین‌کننده اعتماد و بهره‌گیری مردم ایران از توسعه موزون و جلوگیری از ویژه خواری از اقلیت‌های صاحب قدرت هستند. بر این اساس، تحریم‌های ایالات متحده آمریکا می‌تواند، فرصت بی‌نظیری در پویش اجتماعی ایران به سوی اصلاحات و تاکید بر آوانگاردی جامعه بوده و چه بسا زمینه‌ساز اصلاحات ساختاری صحیح در ایران به‌شمار برود. لذا، تحریم‌های آمریکا می‌تواند دو نتیجه قابل توجه برای ایران به‌همراه داشته باشد، ابتدا اینکه کاهش سطح اعتماد مردم به نظام سیاسی باعث تاثیر حداکثری و اخلال در امور کشور گردد، دوم اینکه نظام سیاسی ایران با نوعی دگردیسی، حرکتی جدید بر اساس تاکید و واگذاری منابع قدرت از افراد به جامعه و مبارزه با فساد و نابرابری را در پیش گیرد که علاوه بر مقابله با تحریم‌ها بنای توسعه جدید و آوانگاردی جامعه را برای اعتلای ایران در آینده هموار کند.
* استاد دانشگاه