بیانیه مشترک، پرستیژی برای اروپاست

اتحادیه اروپا زمانی برای حفظ برجام و ماندن در کنار ایران پافشاری می‌کرد که پرستیژ و موقعیت خود را در برابر آمریکا حفظ کند. ترامپ در مصاحبه‌ای از پیر شدن این اتحادیه گفته بود که به مذاق کشورهای اروپایی عضو این اتحادیه خوش نیامد. با این حال همه کشورهای عضو اتحادیه اروپا موافقت نکردند که اتحادیه به‌رغم اراده آمریکا در کنار ایران باقی بماند ولی به حال ظاهرا خود را حفظ نمودند. مخصوصا خانم فدریکا موگرینی که بارها از خارج شدن آمریکا از برجام ابراز تاسف کرده است. بنابراین اتحادیه اروپا به دلیل اینکه سالیانه حدود 1200 میلیارد دلار مبادله بازرگانی با آمریکایی‌ها دارد، نمی‌تواند مقاومت خود در برابر آمریکا را ادامه دهد. از طرفی آمریکایی‌ها در بسیاری از صنایع بزرگ اتحادیه اروپا به‌خصوص آلمان، فرانسه و انگلستان و همین‌طور بانک‌ها و بیمه‌هایش سرمایه‌گذاری کرده‌اند. این اتحادیه توان ادامه مقاومت در برابر آمریکا را نداشت و به همین دلیل تصمیم قاطعی نگرفت و الان هم بیانیه خانم موگرینی به منظور حفظ رابطه نیم‌بند با ایران است. کمی قبل‌تر، اتحادیه اروپا پیشنهادی به ایران ارائه داد که همان درخواست‌های سه‌گانه بود و مخصوصا بیشتر برای دلخوش کردن آمریکا بود. بنابراین رابطه ایران و اتحادیه اروپا به نحوی متوقف شد بدون اینکه قطع شود. حالا هم این بیانیه مشترک خانم موگرینی و با وزرای خارجه آلمان، فرانسه و انگلیس که به منظور مقابله با تحریم‌های آمریکا علیه ایران قوانین مسدودساز تحریم‌های ایران را از امروز اجرایی می‌کند این پیام را می‌رساند که هم از اقدام آمریکا ناراضی است و هم می‌خواهد ایران را برای خودش حفظ کند تا شرکت‌های کوچک‌تری که محدودیت‌های‌ بین‌المللی ندارند و مورد تنبیه آمریکا قرار نمی‌گیرند، به فعالیت‌های خود در ایران ادامه دهند که البته آنها هم چندان معلوم نیست این شرکت‌ها بخش‌خصوصی هستند و زیر نظر دولت قرار نمی‌گیرند و به نظر خودشان بستگی دارد. با این حال هنوز هم به طور کامل مشخص نیست که شرکت‌های کوچک اروپایی چه رفتاری خواهند داشت. حتی دیدیم که شرکت رنو هم برگشت ولی از اینکه در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد، بی‌اطلاع هستیم. این اظهارنظر موگرینی بیشتر از اینکه از ناراحتی ایشان سرچشمه گرفته باشد، از عدم رابطه خوب با آمریکایی‌ها نشأت می‌گیرد. اختلافی که بین خودشان وجود دارد و سایه آن تا حدودی روی روابط ما هم افتاده ولی اتحادیه اروپا خود را خرج منافع ایران در برابر آمریکا نخواهد کرد. هرچند مرحله اول تحریم‌ها که از امروز شروع می‌شود، چندان آزاردهنده نیست ولی مرحله دوم تحریم‌ها بسیار سخت خواهد بود و شامل نفت و گاز و پتروشیمی است. چند روز پیش هم یک روزنامه کویتی از پذیرفته شدن شروط هفت‌گانه ایران توسط پرده برداشت. شاید بتوان نتیجه گرفت که تابوی مذاکره در حال ترک برداشتن است ولی اینکه بگوییم به طور مستقل و مستقیم با آمریکا وارد مذاکره می‌شویم، کار سختی است. شاید اگر وزیرخارجه‌مان در برجام پافشاری می‌کرد که باید در کنگره آمریکا به تصویب برسد، دیگر ترامپ نمی‌توانست آن را نقض کند. اما از آنجا که در برجام عجله داشتیم و شرایط‌مان مساعد نبود، سخت‌گیری زیادی صورت نگرفت که تحریم‌ها برداشته شود. بنابراین برجام از ابتدا هم متزلزل بود برای اینکه با مهارت، ابزارها و قواعد کامل دیپلماتیک با برجام مواجه نشدیم و حتی در مجلس خودمان هم آن را به تصویب نرساندیم. آیا روسیه قابل اعتماد است که خودمان را اینقدر به این کشور وابسته کرده‌ایم؟ نظام بین‌المللی تغییر کرده و این تغییر، قواعد جدیدی را به‌وجود آورده که حاکم بر نظام جهانی است. باید توجه کنیم که شرایط امروز حتی با شرایط دو سال پیش و قبل از ترامپ هم تفاوت می‌کند. به نظر می‌رسد در شرایط فعلی باید در دو مرحله اقدام کنیم و بدون واسطه باشد. ترامپ در موقعیت ضعیف داخل آمریکا و فضای بین‌المللی قرار گرفته است و اگر آمریکا به برجام برگردد، می‌توان زمینه را مهیا کرد تا قبل از تشکیل مجمع عمومی سازمان ملل مقدمات اقدامات اولیه انجام شود.
* استاد دانشگاه