روزنامه ابتکار
1397/05/14
سینمای ایران با سلطه فیلم‌های کمدی سطحی در مسیر متفاوتی گام برمی‌دارد جستجوی مُسکن اجتماعی در سالن سینمای کمدی
بهزاد عشقی: شاهد ژانر «کمدی فراموش‌آور» هستیمسیدحسین رسولی
در چند سال گذشته شاهد رشد روزافزون فیلم‌های کمدی بوده‌ایم. فیلم‌هایی که هدف‌شان خنداندن است. این ژانر در ایران تبدیل به اصلی‌ترین ژانر سینمایی شده است به طوری که تمام ژانرهای دیگر متضرر شده‌اند. مردم در شرایط سخت اقتصادی و اجتماعی به سر می‌برند و همین امر باعث شده است که به فیلم‌های کمدی پناه ببرند.
فیلم کمدی«هزارپا» به کارگردانی ابوالحسن داوودی و بازی رضا عطاران و جواد عزتی رکوردشکنی‌های خود را هموارتر کرده است. این فیلم با فروش بیش از پنج میلیاردی در هفته گذشته توانست لقب پرفروش‌ترین فیلم سال ۱۳۹۷ را از آن خود کند. در حال حاضر هفت فیلم کمدی روز پرده سینماهای ایران قرار دارد! به نظر می‌رسد که سینماداران و پخش‌کننده‌ها هم تصمیم گرفته‌اند تا تنها روی فیلم‌های کمدی خود سرمایه‌گذاری کنند. آنها می‌دانند که اگر روی فیلم کمدی شرط ببندند حتما برنده خواهند. فیلم‌های کمدی در دهه جاری نشان داده‌اند که حتی اگر نازل‌ترین کیفیت ممکن را هم داشته باشند و آنقدر بد باشند که به عقل هیچ بنی بشری هم نرسد باز هم در صدر فیلم‌های پر فروش قرار می‌گیرند. این موضوع زنگ خطری برای فیلم‌ها و ژانرهای دیگر است. در گزارشی اشاره کردیم که سینمای زنانه ایران که در دسته‌بندی درام اجتماعی انقادی قرار می‌گیرد در دهه ۱۳۷۰ با استقبال فراوان روبه‌رو می‌شد ولی حالا فیلمی مانند «شماره ۱۷ سهیلا» به کارگردانی و نویسندگی محمود غفاری فروشی ندارد و در انتهای لیست قرار می‌گیرد. بنابراین کارگردان‌ها هم مشتاق شده‌اند که به سمت و سوی سینمای کمدی بروند. جالب است بدانید که شرایط به گونه‌ای شده است که برزو نیک‌نژاد دو فیلم از خودش را روی پرده سینماها دید؛ «لونه زنبور» و «ناخواسته» که اولی کمدی و دومی هنری بود. «لونه زنبور» بازیگرانی همچون محسن کیایی، پژمان جمشیدی، بهاره کیان افشار و رعنا آزادی‌ور را داشت که توانست بیش از ۹ میلیارد تومان فروش داشته باشد. اما فیلم «ناخواسته» (۱۳۹۲) هم امسال نمایش داده شد که تنها ۷۴ میلیون تومان فروش کرد. کارگردان این فیلم این کار را در گفت‌وگو با «ابتکار» بهترین اثر سینمایی خود دانست ولی باز تماشاگران به دیدن این فیلم نرفتند. جواب چرایی این امر فقط یک چیز است و آن هم اینکه تماشاگران فیلم کمدی می‌خواهند. انگار آنها به سینمای کمدی معتاد شده‌اند و باید هر ماه آن را تزریق کنند.
اکران ۷ کمدی همزمان
فیلم سینمایی «دُم سرخ‌ها» به کارگردانی آرش معیریان از چهارشنبه هفته گذشته روی پرده سینماها رفته است. کمدی‌های معیریان را دیگر همه می‌شناسند؛ آنقدر آنها سطحی و ضعیف هستند که جای هیچ تحلیل و بررسی را هم باز نمی‌گذارد. با این حال این کارگردان سینمای ایران همچنان ساخت چنین آثاری را ادامه می‌دهد. دلیلش هم فقط یک چیز است. آنها کمدی هستند! و تا وقتی حال مردم بد باشد از هر نوع فیلم کمدی حمایت می‌کنند و حتی شاید استقبال جالبی هم نشان بدهند. با این تفاسیر شاید این فیلم‌ها را حتی در سینمای هند و پاکستان اکران می‌کردند، همه چیز به گونه‌ای دیگر بود. احتمال داشت این فیلم‌ها در مقابل فیلم‌های موزیکال هندی هیچ چیزی نداشته باشند که هیچ؛ حتی شاید فیلم‌های هندی در برابر این فیلم‌ها مانند آثار هنری «آندری تارکوفسکی» باشد. اما هر جوری بخواهید نگاه کنید این فیلم‌ها در سینمای ایران جواب می‌دهد تا وقتی که حال مخاطبان سینما بد باشد. نکته جالب دیگر این است که آنقدر فیلم کمدی اکران شده است که فعلا فیلم «دم سرخ‌ها» با اینکه چند روز از اکرانش در 44 سالن سینما می‌گذرد ولی هنوز نتوانسته است توجه زیادی را به خود جلب کند. دو فیلم «من دیوانه نیستم» به کارگردانی علیرضا امینی و «کاتیوشا» ساخته علی عطشانی هم از دو هفته پیش روی پرده رفته‌اند که هر دو کمی هستند. «تگزاس»، «خجالت نکش» و «دشمن زن» هم دیگر فیلم‌های کمدی در حال اکران هستند. حتی فیلم «دلم می‌خواد» بهمن فرمان‌آرا هم در برخی اط لحظات باعث خنده میشود.
بهزاد عشقی: کمدی همیشه ژانر پرفروشی بوده است
بهزاد عشقی، نویسنده و منتقد با سابقه سینمای ایران درباره بررسی ژانر کمدی در گیشه سینما به «ابتکار» می‌گوید: «در ایران همیشه دو ژانر ملودرام و کمدی پر فروش بوده‌اند. اگر به سینمای قبل از انقلاب و فیلمفارسی‌ها هم نگاه کنید متوجه می‌شوید که همیشه در کنار قهرمان فیلم یک شخص شوخ و شنگ هم حضور دارد که با مزه‌پرانی‌های مختلف باعث خنده تماشاگر میشود.» او در ادامه می‌افزاید: «پس از انقلاب و تا اواسط دهه ۱۳۶۰ سینمای کمدی و خندیدن ممنوع بود. به هر حال فضای جامعه به گونه‌ای بود که این امر امکان پذیر نبود. جنگ هم مزید بر علت شده بود و مردم تمام توان خودشان را در جنگ گذاشته بودند. مسئولان هم دوست نداشتند که سینمای کمدی داشته باشیم.
فیلم «اجاره‌نشین‌ها» آغازگر سینمای کمدی پس از انقلاب
بهزاد عشقی درباره سینمای کمدی پس از انقلاب می‌گوید: «در همان زمان‌های دهه ۱۳۶۰ داریوش مهرجویی به ایران آمد و فیلم «اجاره‌نشین‌ها» (۱۳۶۵) را ساخت که یک فیلم بسیار تاثیرگذار کمدی بود. آنقدر تاثیر داشت که محسن مخملباف در حوزه هنری یک نامه درون سازمانی نوشت و هشدار داد که این فیلم نقد تندی دارد و باید جلوی اکران آن گرفته بشود. او نقد سیاسی روی فیلم «اجاره‌نشین‌ها» داشت. بنابراین نماینده‌های مجلس هم حساس شدند. ولی وقتی آنها به تماشای فیلم نشستند متوجه شدند که یک فیلم ساده و مفرح است و باعث شادی مردم هم میشود. این فیلم آغاز سینمای کمدی با کیفیت در سینمای ایران بود که نقدهای مختلف اجتماعی هم داشت. مهرجویی یک فیلم ساده و کمدی ساخته بود که توانست در اکران اول تهران خودش بیش از ۱۸ میلیون تومان فروش داشته باشد. به نظرم این فیلم یکی از پر فروش‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران هم است. برای اینکه بلیت فیلم‌ها در آن زمان ۴ تومان بود و فروش ۱۸ میلیون تومانی فراسوی تصور است. مردم به خوبی از این فیلم کمدی استقبال کردند.»
۱۳۷۰: فیلم‌های سیاسی جایگزین فیلم‌های کمدی شدند
بهزاد عشقی درباره سینمای کمدی دهه ۱۳۷۰ می‌گوید: «در دهه ۱۳۷۰ و در زمان اصلاحات فیلم‌های سیاسی جای فیلم‌های کمدی را گرفت. این فیلم‌ها با توجه به فضای عمومی جامعه تولید می‌شد و تلاش داشت که جامعه را نقد هم بکند. البته فیلم‌های کمدی هم در آن زمان داریم که رویکردشان مانند همان فیلم‌های سیاسی اجتماعی است. مثلا فیلم «پارتی» (۱۳۷۹) سامان مقدم را ببینید! یا مثلا فیلم «سگ کشی» (۱۳۸۰) بهرام بیضایی توانست به خوبی دیده بشود. «سگ‌کشی» پرفروش‌ترین فیلم سال شد. برای اینکه فضای جامعه به نوعی همسو با چنین فیلم‌هایی بود. چندین سال هم بود که بیضایی فیلم نساخته بود.
۱۳۸۰: ظهور کمدی‌های سطحی و فراموش‌آور
عشقی در ادامه درباره تحلیل کمدی‌های دهه ۱۳۸۰ می‌گوید: «همان‌طور که در چندین یادداشت و نقد سینمایی خودم نیز عنوان کرده‌ام در دهه ۱۳۸۰ با سینمای کمدی سطحی و ضعیفی مواجه می‌شویم که هدفش فقط خنداندن است. بیشتر آنها از الگوی فیلمنامه‌های فیلمفارسی استفاده می‌کردند و تنها برهنگی را حذف کرده بودند. البته باز هم یک نوع برهنگی داشتند که همان برهنگی کلامی است. این فیلم‌ها هدف‌شان فراموشی است. ارکان قدرت و مسئولانی که دوست ندارند سینمای کمدی انتقادی وجود داشته باشد این فیلم‌ها را به سمت و سوی کمدی‌های سطحی برده‌‌اند. به صورتی که مردم پای این فیلم‌ها می‌نشینند و بدبختی‌ها و مشکلات جامعه را فراموش می‌کنند. در این فیلم‌ها با انتقادات کمی بر علیه فضای جامعه مواجه می‌شویم. به نظرم مسئولان قدرت دوست علاقه دارند که مردم آنها را نقد نکنند! برای همین دوست دارند که فیلم‌های کمدی سطحی و آبکی تولید شود که کاربرد فراموشی دارند.»
رضا عطاران تنها کمدین ستاره سینمای ایران است
ششقی درباره جامعه‌شناسی اجتماعی ستاره‌های ژانر کمدی سینمای ایران می‌گوید: «رضا عطاران تنها کمدین ستاره سینمای ایران است. او با تولید و بازی در فیلم‌های مختلف باعث شده است که مردم به سینمای بروند. تقریبا هیچ بازیگری مثل عطاران نیست. توجه کنید که حتی شهاب حسینی هم اینچنین نیست. اگر او در یک فیلم بازی کرده که آن فیلم پر فروش شده است ولی در همان سال فیلم دیگری هم داشته که اصلا فروش نکرده است. بنابراین، رضا عطاران تنها بازیگری است که مردم برای دیدن او به سینما می‌روند. در برخی از کمدی‌های او شاهد نقد هویت و رفتارهای بد اجتماعی خودمان هستیم. ارسطو، فیلسوف یونان باستان، جمله درخشانی در کتاب «فن شعر» دارد که به نظرم بهترین نظریه درباره کمدی است. او می‌نویسد: « کمدی تقلید و محاکاتی است از اطوار و اخلاق زشت، نه این که توصیف و تقلید بدترین صفات انسان باشد بلکه فقط تقلید و توصیف اعمال و اطوار شرم آوری است که موجب ریشخند و استهزاء میشود. آنچه موجب ریشخند و استهزاء میشود امری است که در آن عیب و زشتی هست، اما آزار و گزندی از آن (عیب و زشتی) به کسی نمی‌رسد». فیلم‌های کمدی عطاران هم همین اعمال و اطوار شرم‌آور ایرانی‌ها را استهزاء می‌کند. بنابراین وقتی مردم به عطاران می‌خندند به صفات زشت انسانی خودشان در جامعه این روزها می‌خندند.»
مهران مدیری یک کمدین موفق بود!
عشقی درباره ستاره‌های ژانر کمدی ادامه می‌دهد که: «به نظرم مهران مدیری هم در سال‌های گذشته توانسته است که کمدی‌های خوبی تولید کند. او به نقد اجتماعی می‌پرداخت و توانست جامعه‌شناسی اجتماعی مورد توجهی را به منصه ظهور برساند. مثلا او در مجموعه «شب‌های برره» در همان قسمت‌های ابتدایی کار بزرگی کرد که شاید سال‌های آینده مورد نقد و تحلیل قرار بگیرد.» عشقی درباره کارهای کمدی مدیری در سال‌های جاری می‌گوید: «البته وقتی مسئولان صدا و سیما و ارکان قدرت دیدند که کمدی‌های مهران مدیری از یک بستر سطحی دور شده است و به سوی نقد اجتماعی می‌رود، زهرش را گرفتند. کمدی‌های بعدی او کم‌تر انتقادی بودند و به قول معروف ارکان قدرت را کم‌تر آزار دادند.» عشقی در آخر تاکید می‌کند که: «ارکان قدرت در دهه ۱۳۹۰ علاقه دارد که کمدی‌های فراموش‌آور تولید کند. برای همین هم حجم تولید کمدی‌ها هم بیشتر شده است. ما دیگر کارهای انتقادی نمی‌بینیم؛ بلکه شاهد ژانر «کمدی فراموش‌آور» هستیم.» با این تفاسیر باید شاهد تولید و اکران بیشتر فیلم‌های کمدی در سینمای ایران باشیم که به ژانرهای دیگر لطمات جدی خواهد زد.
سایر اخبار این روزنامه
سیدحسن خمینی:
سلامت، صداقت و قدرت شروط تاثیرگذاری رسانه است
گزارش محرمانه سازمان ملل ادعا می‌کند که کره‌شمالی علاوه بر دور زدن تحریم‌ها، مشغول صادرات سلاح به آفریقا، یمن و سوریه بوده است
«ابتکار» از فراخوان چهره‌های منتقد دولت روحانی به اعتراض‌خیابانی همزمان با ناآرامی‌های اخیر گزارش می‌دهد
جهانبخش محبی نیا
لزوم تنظیم معادله رابطه ایران و آمریکا بر مبنای واقعیت
سینمای ایران با سلطه فیلم‌های کمدی سطحی در مسیر متفاوتی گام برمی‌دارد
جستجوی مُسکن اجتماعی در سالن سینمای کمدی
تشکیلات گردشگری سلامت ایران فقط با «یک نفر» اداره میشود
درد بی‌درمان گردشگری درمانی
«ابتکار» از حاشیه‌های ادامه‌دار بازار تلفن همراه گزارش می‌دهد
خرید موبایل؛ هر روز سخت‌تر از دیروز!
عضو ارشد تیم مذاکره‌کننده خرید هواپیماهای جدید:
تحویل هواپیماهای جدید نشانه تعهد اروپا به برجام است
سوال از رئیس‌جمهوری و ابهامات پیش رو!
یادى از مردِ بحران‌ها
مراسم بدرقه تیم ملی امید برگزار شد
